Er málsókn málið?

Þann 30. júní sl. var kveðinn upp í Héraðsdómi Reykjavíkur dómur þar sem tekist var á um réttmæti þess að hafna fötluðum einstaklingi lögbundna þjónustu á þeim forsendum að fjárheimildir þeirrar opinberu stofnunar sem þjónustuna átti að veita væru uppurnir.

 

Í dómnum var fallist á það með stefnanda að umrædd höfnun á þjónustu væri brot á stjórnarskrárákvörðunar rétti til lágmarksaðstoðar samkvæmt 76. grein stjórnaskrárinnar og gangi sá réttur framar fyrimælum fjárlaga um greiðslur framlaga til umrædds verkefnis.

 

Þessum dómi ákvað ríkisvaldið að áfrýja ekki til hæstarétti heldur una niðurstöðu hans sem réttmætri.

 

Umrædd 76. grein stjórnaskráinnar  fjallar um að öllum sem þess þurfa m.a. vegna fötlunar skuli tryggður í lögum réttur til lágmarksaðstoðar.

 

Á Íslandi eru í gildi lög um málefni fatlaðs fólks sem hafa það að markmiði að tryggja þeim sem undir lögin heyra jafnrétti og sambærileg lífskjör á við aðra. Í sömu lögum er ákvæði um að fatlað fólk skuli eiga kost á félagslegri þjónustu sem geri því kleift að  búa á eigin heimili. Jafnframt að fatlað fólk eigi rétt á þjónustu þar sem það kýs að búa.

 

Staðreyndin er hinsvegar sú að fatlað fólk þarf oft á tíðum að bíða í fullkominni óvissu í áraraðir eftir því að að fá notið þessara lágmarksaðstoðar samfélagsins. Á þetta hafa hagsmunasamtök fatlaðs fólk bent marg oft í gegnum tíðina.

 

Álit Ríkisendurskoðunar Ríkisendurskoðun hefur líka tekið þetta mál upp við stjórnvöld.  Í skýrslu sinni til Alþingis ágúst 2010 um þjónustu við fatlaða leggur Ríkisendurskoðun áherslu á að þáverandi félags- og tryggingamálaráðuneyti verði að móta reglur um hámarksbiðtíma eftir þjónustu. Í athugasemdum ráðuneytisins við þessari ábendingu kemur fram að ráðuneytið sé sömu skoðunar en fjárheimildir komi í veg fyrir að slík áætlanagerð sé raunhæf. Í eftirfylgniskýrslu sinni til Alþingis frá 2014 ítrekar 

 

Ríkisenduskoðun fyrri áherslu um skilgreindan hámarks biðtíma og þar sem sveitarfélögin hafi nú tekið að sér uppbyggingu þjónustunnar sé það hlutverk núverandi velferðaráðuneytis að hafa eftirlit og fylgja því eftir að sveitarfélög virði hámarks biðtíma.

 

Landssamtökunum Þroskahjálp er ekki kunnugt um að Alþingi eða velferðaráðuneytið hafi í framhaldi af umræddri eftirfylgnisskýrslu brugðist við samkvæmt ábendingu Ríkisendurskoðunar.  Samtökin hafa því miður reynt það að ákvæði um lögbundina eftirlitsskyldu velferðaráðherra um að þjónusta, starfsemi og rekstur sveitarfélaga sé í samræmi við markmið laga um málefni fatlaðs fólks er  

 

gagnslítið. Meðal annars hafa heilu þjónustsvæðin lagt niður lögbundna þjónusta af og borið við skorti á fjármagni án þess ráðherra hafi með opinberum hætti tekið afstöðu til þess. Það má einnig velta fyrir sér áhugaleysi þingmanna þar sem Ríkisendurskoðun heyrir undir Alþingi. Er það ef til vill svo að samstaða þingmanna með flokkssystkinum sínum á sveitarstjórnastigi sé meiri en samstaða með fötluðu fólki og aðstandendum þeirra? 

 

Sænska leiðin Málefni fatlaðs fólks er um margt komin mun lengra í Svíþjóð en hér á landi, ekki síst réttarstaða fatlaðs fólks til lögbundinnar þjónustu. Þar í landi var árið 2013  sett á laggirnar  sjálfstæð eftirlitsstofnun (IVO) með því að fólk fái þá þjónustu sem það á rétt á t.d. skv. lögum um stuðning og þjónustu við fatlað fólk (LSS).  Í reglum eftirlitstofnunarinnar eru m.a. að finna ákvæði um að sveitarfélög skuli tilkynna eftirlitsstofnuninni ef einstaklingur sem sótt hefur um þjónustu og á rétt á henni hafi ekki fengið umbeðna þjónustu innan 3 mánaða. Telji eftirlitsstofnunin um ósanngjarnan drátt á því að veita viðkomandi þjónustu sé að ræða hefur hún heimild til að höfða bótamál gegn viðkomandi sveitarfélagi fyrir stjórnsýsludómstólum þar í landi. Íslensk stjórnvöld og íslenskir alþingis- og sveitarstjórnamenn eru hér með hvött til að kynna sér starfsemi IVO.

 

Sveitarfélög á Íslandi ættu nú að taka alvarlega þjónustuskyldu sína við fatlað fólk og kalla til þá sem nú eru á biðlista eftir lögbundinni þjónustu og gera með þeim áætlun um hvenær viðkomandi fái fullnægjandi þjónustu.  Jafnhliða verður ríkisvaldið að ganga til samninga við sveitarfélög landsins um aukna hlutdeild þeirra í tekjum ríkissjóðs . Verði þetta ekki gert er fyrirséð að fatlað fólk og foreldrar þeirra munu í auknum mæli sækja rétt sinn í gegnum  dómstóla.

 

Höfundar:

 

Bryndís Snæbjörnsdóttir, formaður Landssamtakanna Þroskahjálpar 

 

Friðrik Sigurðsson, fyrrum framkvæmdastjóri Landssamtakanna þroskahjálpar