Umsögn Landssamtakanna Þroskahjálpar um frumvarp til laga um lögfestingu á samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks

Umsögn Landssamtakanna Þroskahjálpar um frumvarp til laga um lögfestingu á samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, 61. mál.

 1. desember 2022

Landssamtökin Þroskahjálp þakka fyrir að hafa fengið frumvarpið til umsagnar og vilja koma eftirfarandi á framfæri varðandi það.

Samkvæmt þingsályktun sem Alþingi samþykkti mótatkvæðalaust 3. júní 2019 átti að leggja fram frumvarp um lögfestingu samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks eigi síðar en 13. desember 2020. Það hefur ekki enn verið gert.

Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar segir:

Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks verður lögfestur … .

Í stjórnarsáttmálanum segir hins vegar ekkert um hvenær samningurinn verður lögfestur og ekki verður séð að gert sé ráð fyrir því í þingmálaskrá ríkisstjórnarinnar fyrir löggjafarþing 2022 - 2023 eða í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2023.

Með lögfestingu samningsins yrði mannréttindum fatlaðs fólks veitt mjög aukin vernd. Fatlaður einstaklingur getur þá borið ákvæði samningsins fyrir sig sem ótvíræða réttarreglu fyrir stjórnvöldum og dómstólum. Lögfesting samningsins mun vekja jafnt almenning og þá sem fjalla um málefni fatlaðs fólks fyrir dómstólum, í stjórnsýslu og við undirbúning að lagasetningu, til frekari vitundar um mannréttindi fatlaðs fólks og þá virðingu sem verður að ætlast til að þeim sé sýnd í réttarríki.

Lögfesting samnings SÞ um réttindi fatlaðs fólks er afar mikilvægur liður í að tryggja betri framfylgd laga nr. 38/2018, um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir, af hálfu ríkis og sveitarfélaga. Óumdeilanlegt er, að mati Þroskahjálpar, að mjög mikil þörf er á að bæta þá framfylgd verulega.

Þá er augljóst að lögfesting samningsins væri mjög mikilvægur og áhrifaríkur þáttur til að framfylgja heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun sem voru samþykkt af öllum aðildarríkjum SÞ, þ.m.t. íslenska ríkinu, í september 2015. Ríki heims hafa skuldbundið sig til þess að vinna skipulega að innleiðingu markmiðanna bæði á innlendum og erlendum vettvangi út gildistíma þeirra. Meginmarkmið heimsmarkmiðanna er að “skilja engan eftir” (e. no one will be left behind). Fatlað fólk hvarvetna í heiminum hefur verið og er enn “skilið eftir” á öllum sviðum samfélagsins. Ísland er engin undantekning frá því. Samningur SÞ um réttindi fatlaðs fólks var gerður til að bregðast við þessu gríðarlega óréttlæti. 

Heimsmarkmiðin eru nátengd alþjóðlega viðurkenndum mannréttindum sem mælt er fyrir um í fjölþjóðlegum mannréttindasamningum sem Ísland hefur skuldbundið sig til að virða og framfylgja, m.a. og ekki síst í samningi SÞ um réttindi fatlað fólks. Þar má sérstaklega nefna:

• Fyrsta markmiðið um að „útrýma fátækt í allri sinni mynd alls staðar.“  
• Þriðja markmiðið um að „stuðla að heilbrigðu lífi og vellíðan fyrir alla frá vöggu til grafar.“
• Fjórða markmiðið um að „tryggja öllum jafnan aðgang að góðri menntun og tækifæri til náms alla ævi.“
• Áttunda markmiðið um að „stuðla að arðbærum og mannsæmandi atvinnutækifærum fyrir alla.“
• Tíunda markmiðið um að „tryggja öllum jafnan aðgang að góðri menntun og tækifæri til náms alla ævi.“
• Ellefta markmiðið um að „gera borgir og íbúðasvæði öllum auðnotuð, örugg  og sjálfbær.“
• Sextánda markmiðið um að „tryggja öllum jafnan aðgang að réttarkerfi og byggja upp skilvirkar og ábyrgar stofnanir fyrir alla.“

Ljóst er að verulega vantar upp á að fatlað fólk njóti þessara réttinda og tækifæra á Íslandi til jafns við aðra. Samningur SÞ um réttindi fatlaðs fólks og heimsmarkmið SÞ eru öflug tæki fyrir íslensk stjórnvöld til að tryggja að fatlað fólk á Íslandi fái notið þessara mannréttinda til jafns við aðra.

Það hlýtur að valda verulegum vonbrigðum og áhyggjum, í ljósi þess að nú er liðin tvö ár frá því að Alþingi samþykkti að leggja ætti fram frumvarp um lögfestingu samningsins, að það skuli ekki tilgreint í stjórnarsáttmálanum hvenær eigi að framfylgja þessari þingsályktun og standa við yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar um lögfestingu samningsins.

Með vísan til framangreinds lýsa Landssamtökin Þroskahjálp eindregnum stuðningi við frumvarpið. Samtökin óska einnig eftir að fá fund með velferðarnefnd til að gera nefndinni betur grein fyrir sjónarmiðum sínum varðandi þetta mikilvæga mál.

Virðingarfyllst.

Unnur Helga Óttarsdóttir, formaður Þroskahjálpar

Árni Múli Jónasson, formaður Þroskahjálpar

Nálgast má lagafrumvarp sem umsögnin á við hér.