Inn-gangur
Hér eru sett fram á auð-skildu máli helstu niður-stöður stefnu-mótunar ráðu-neytisins í mál-efnum fatlaðs fólks
og fjölskyldna þeirra.
Ráðu-neytinu fannst kominn tími til að endur-skoða þá hugmynda-fræði sem unnið hefur verid eftir, medal annars vegna þess ad 25
ár eru sídan hugmynda-frædin kom fyrst fram í Lögum um adstod vid Þroska-hefta.
Evrópu-ár fatlaðra 2003 var líka vett-vangur umræðna um mál-efni fatlaðs fólks. Markmið ársins var ad vekja athygli á stödu
fatlads fólks.
Því má segja að hug-myndir í þessari skyrslu séu líka til komnar vegna Evrópu-árs fatladra.
Í september 2004 ákvað félags-mála-ráðu-neytið að stofna 6 starfs-hópa.
Í hópunum var fólk med reynslu og þekkingu á þjónustu við fatlað fólk.
Leitað var til;
1) Notenda þjónustunnar
2) Aðstandenda þeirra sem hennar njóta
3) Starfs-manna
Í hópunum voru um 30 manns en mikið fleiri tóku þátt í hópa-starfinu á einn eða annan hátt.
Form-leg réttar-staða fatlaðs fólks er vel tryggð en það þarf að tryggja betur raunveru-legan rétt þeirra.
Allir stjórn-mála-flokkar, almenningur og vinnu-veitendur segja að mál-efni fatlaðra og fjölskyldna skipti miklu máli.
Rannsóknir á fötlun og fræði-leg um-fjöllun um fatlað fólk hefur eflst á Íslandi og skiptir það miklu máli fyrir
fram-þróun.
Íslendingar eru rík þjóð og eiga því að vera í fremstu röð í mál-efnum fatlaðs fólk.
Þjónustan í dag
Rúm-lega 2.000 manns njóta nú þjónustu vegna búsetu, atvinnu, hæfingu og ýmis konar stoð-þjónustu. Það eru um 0.7%
lands-manna.
Gert er ráð fyrir að á næstu 5 árum aukist þessi fjöldi í 2.400 eða 0.8% lands-manna.
Af þeim sem fá nú þjónustu fá um 900 búsetu-þjónustu.
Styrk-leikar og veik-leikar
Styrk-leikar
Lög um mál-efni fatlaðra eiga að tryggja fötluðum jafn-rétti og sam-bærileg lífs-kjör á við aðra
þjóð-félags-þegna og skapa þeim skil-yrði til þess að lifa eðli-legu lífi. Þessi mark-mið eru skýr og verða enn
leiðar-ljós.
Þekking og menntun í mála-flokknum er traust, víð-tæk og eflist stöðugt. Sterk vitund er hjá starfs-fólki um virðingu gagn-vart
fötluðum.
Þátt-taka notenda, sjálf-ræði og vald-efling eykst stöðugt.
Sterk hagsmuna-samtök eru mikilvæg.
Búsetu-þjónusta fyrir fatlað fólk á lands-byggðinni er víða góð.
Atvinna með stuðningi (AMS) hefur reynst vel til að finna fötluðu fólki störf á almennum vinnu-markaði.
Ýmis stoð-þjónusta er fyrir hendi.
Veik-leikar
Of margir aðilar sjá um þjónustu við fatlað fólk. „Kerfið“ er of flókið og ábyrgðin óljós.
Þjónustan þarf að vera heild-stæðari og sveigjan-legri og miðast við þarfir hvers og eins.
Í þjónustu við full-orðið fólk þarf að virða betur sjálf-ræði og áhuga-svið þess.
Starfs-manna-velta er of mikil.
Fjöl-breyti-leiki í þjónustunni þarf að vera meiri.
Fjár-magn vantar, meðal annars til þróunar-verk-efna og rannsókna.
Stuðning skortir við foreldra þegar fatlað barn fæðist.
Bið-listar eru of langir eftir margs konar þjónustu.
Enn þá eru reknar al-tækar stofnanir og herbergja-sambýli.
Fólk á vinnu-stöðum fatlaðra nýtur ekki sömu réttinda og annað launa-fólk.
Aðal-markmið fyrir árin 2007-2016
Árið 2016:
Búi allt fatlað fólk við sömu lífs-kjör og lífs-gæði og aðrir Íslendingar.
Verði fag-leg þekking og færni starfs-fólks á Íslandi eins og best gerist í Evrópu.
Verði gæði þjónustunnar eins og best gerist í Evrópu.
Mark-mið á einstökum mála-sviðum
Almennt
Á árunum 2007-2009 á að breyta lögum og reglu-gerðum í samræmi við þessa skýrslu.
Á árunum 2010-2011 verði megin-hluti þjónustu við fatlaða kominn til sveitar-félaga.
Heimili og búseta
Árið 2010 búi flest fatlað fólk í þjónustu-íbúðum eða á eigin vegum, hvort sem það þarf lítinn
eða mikinn stuðning.
Fatlað fólk eins og aðrir velji sjálft hvar það býr og með hverjum.
Hús-næðið sé almenn eignar-íbúð,
leigu-íbúð eða sérstök þjónustu-íbúð í almennu íbúdar-hverfi.
Einstaklings-bundnum þörfum íbúa sé mætt.
Atvinna og hæfing
Réttur fatlaðra á vinnu-markaði verði hinn sami og annarra lands-manna.
Allt fatlað fólk fái tæki-færi til atvinnu eða annarra verka í samræmi við áhuga, styrk og hæfileika.
Ríki og sveitar-félög hvetji vinnu-veitendur til að ráða fatlað fólk til vinnu og móta sér stefnu í þeim efnum.
Réttar-staða, réttinda-gæsla og sjálfs-efling
Skoðað verði hvort rétt sé að skilgreina jafn-réttis-hugtakið þannig að það nái einnig til jafn-réttis fatlaðs og
ófatlaðs fólks.
Með lögum þarf að tryggja öfluga og virka réttinda-gæslu.
Fólki verði gert eins auðvelt og hægt er að fylgja eftir réttindum sínum og geti haft áhrif á allar ákvarðanir sem teknar eru
því viðkomandi.
Settar verði reglur um nauðung og þvingun.
Fötluðu fólki verði gefinn kostur á eigin tals-manni til að gæta hags-muna sinna
Ákvarðanir sem varða fatlað fólk verði ekki teknar nema í sam-ráði við það sjálft.
Fatlað fólk fái fræðslu um réttindi sín og skyldur og taki þátt í allriumræðu um sín mál.
Börn og fjölskyldur
Ábyrgð á þjónustu við fötluð börn og fjölskyldur þeirra sé sam-hæfð hjá einum þjónustu-aðila
í heima-byggð í sam-ráði við fjölskylduna.
Þegar þroska-röskun barns kemur í ljós skal þjónustu-aðili hafa frum-kvæði að því að kynna foreldrum hvaða
þjónusta og stuðningur þeim býðst.
Í árs-lok 2008 verði bið-tími vegna greiningar ekki lengri en 6 mánudir og ekki lengri en 3 mánudir fyrir börn á aldrinum 0-6 ára.
Á árunum 2008-2010 verði komin greiningar-teymi út um allt land og að-gangur greiður að frum-greiningu í öllum lands-hlutum.
Stuðnings-þjónusta við fötluð börn og fjölskyldur þeirra verði bætt.
Fötluðum börnum verði tryggð heils-dags-þjónusta með viðveru eftir skóla-tíma og í skóla-hléum.
Fatlað fólk njóti almennrar félags-þjónustu og heil-brigðis-þjónustu. Auk þess sé í boði öflug sértæk
sál-fræðileg ráðgjöf, félags-ráð-gjöf, þroska-þjálfun og iðju-þjálfun.
Lið-veisla til frí-stunda og fjöl-breytileg ferða-þjónusta verði í boði.
Á árunum 2006-2010 verði þjónusta fyrir fólk með geð-fötlun full-nægt.
Í íbúðar-húsnæði með sam-eiginlegu rými eigi hver íbúi kost á því að halda sjálf-stætt heimili
með nægi-legu einka-rými.
Velji fólk að búa með öðrum getur það valið sér sambýlis-fólk.
Frekari lið-veisla verði aukin verulega á næstu þremur árum.
Þróuð verði lið-veisla sem notendur stjórna og velja sjálfir starfs-fólk.
Stuðningur við fatlað fólk til atvinnu-leitar og atvinnu-þátttöku verði þar sem aðrir lands-menn fá slíkan stuðning.
Starfs-þjálfunar-stöðvar og hæfingar-stöðvar verði í nánum tengslum við almenna vinnu-staði.
Atvinna með stuðningi (AMS) og starfs-endur-hæfing verði efld á næstu 2 til 3 árum.
Hægt verði að fá fjár-hagslegan stuðning til náms og til að skapa sér sjálf-stætt starf.
Fatlað fólk eigi greiðan aðgang að hvers kyns upp-lýsingum um það sjálft og réttindi sín.
Fatlað fólk eigi rétt á aðstoð við að þekkja réttindi sín og láta í ljós skoðanir sínar.
Skýr ákvæði verði um réttinda-gæslu fyrir þá sem eiga erfitt með að meta hvort og hvenær réttur er brotinn á
þeim.
Mótun við-horfa
Nokkuð áberandi er viðhorf með-aumkunar til fatlaðra. Með fræðslu þarf að leið-rétta það og styrkja stöðu fatlaðs
fólks sem jafningja annarra í sam-félaginu.
Unnið verði skipu-lega að því frá árinu 2007 að kynna mál-efni þeirra sem búa við fötlun.
Fatlað fólk verði eins oft og hægt er sjálft tals-menn í málum sem varða það sjálft. Frá árinu 2007 verði haldin
nám-skeið til að auka getu þeirra til þess.
Fatlað fólk eigi eins og aðrir kost á fjölskyldu-lífi hver sem fötlun þess er.
Ráð-gjöf og stuðningur við sein-færa foreldra verði til reiðu eftir þörfum.
Mótum fram-tíð, þjónusta við fötluð börn og full-orðna 2007-2016.
Bæklingurinn var unnin af:
Friðriki Sigurðssyni, fram-kvæmda-stjóra Land-samtakanna Þroskahjálp og
Nínu Kjartansdóttur, þroska-þjálfa-nema veturinn 2007.
Land-samtökin Þroskahjálp 2007
Það verði í sam-ráði og sam-vinnu við hagsmuna-samtök fatlaðs fólks og aðstandenda þess.
Komið verði á vef-svæði þar sem eru spjall-rásir og upp-lýsingar um fatlanir.
Markmið, saman-tekt og helstu niður-stöður
Inn-gangur
Hér eru sett fram á auð-skildu máli helstu niður-stöður stefnu-mótunar félags-mála-ráðu-neytisins
í mál-efnum fatlaðs fólks og fjölskyldna þeirra.
Ráðu-neytinu
fannst kominn tími til að endur-skoða þá hugmynda-fræði sem unnið hefur verid eftir, medal annars
vegna þess ad 25 ár eru sídan hugmynda-frædin kom fyrst fram í Lögum um adstod vid
Þroska-hefta.
Evrópu-ár
fatlaðra 2003 var líka vett-vangur umræðna
um
mál-efni fatlaðs
fólks. Markmið ársins var ad vekja athygli á stödu fatlads fólks.
Því má segja að hug-myndir í þessari skyrslu séu líka til komnar vegna Evrópu-árs fatladra.
Í september 2004
ákvað
félags-mála-ráðu-neytið að stofna 6 starfs-hópa.
Í hópunum var
fólk med reynslu og þekkingu á þjónustu
við fatlað fólk.
Leitað var til;
1) Notenda
þjónustunnar
2)
Aðstandenda þeirra sem hennar njóta
3)
Starfs-manna
Í hópunum voru um 30 manns en mikið fleiri tóku þátt í hópa-starfinu
á einn eða annan hátt.
Form-leg réttar-staða fatlaðs fólks er vel
tryggð en það þarf að tryggja betur
raunveru-legan rétt þeirra.
Allir stjórn-mála-flokkar, almenningur og
vinnu-veitendur segja að mál-efni fatlaðra og fjölskyldna skipti miklu máli.
Rannsóknir á
fötlun og fræði-leg um-fjöllun um fatlað fólk hefur eflst á Íslandi og skiptir það miklu máli fyrir fram-þróun.
Íslendingar eru rík þjóð og eiga því að vera í fremstu röð í mál-efnum
fatlaðs fólk.
Þjónustan í dag
Rúm-lega 2.000 manns
njóta nú þjónustu vegna búsetu, atvinnu,
hæfingu og ýmis
konar stoð-þjónustu. Það eru um 0.7% lands-manna.
Gert er ráð fyrir
að á næstu 5 árum aukist þessi fjöldi í 2.400 eða 0.8% lands-manna.
Af þeim sem fá nú þjónustu fá um 900 búsetu-þjónustu.
Styrk-leikar og veik-leikar
Styrk-leikar
Lög um mál-efni
fatlaðra eiga að tryggja fötluðum jafn-rétti og
sam-bærileg
lífs-kjör á við aðra
þjóð-félags-þegna og skapa þeim skil-yrði til þess að lifa eðli-legu lífi. Þessi mark-mið eru skýr og verða enn
leiðar-ljós.
Þekking og menntun í mála-flokknum er traust, víð-tæk og eflist stöðugt. Sterk vitund er hjá starfs-fólki um virðingu gagn-vart
fötluðum.
Þátt-taka notenda, sjálf-ræði
og
vald-efling eykst stöðugt.
Sterk
hagsmuna-samtök eru
mikilvæg.
Búsetu-þjónusta fyrir fatlað fólk
á
lands-byggðinni er víða góð.
Atvinna
með stuðningi (AMS) hefur reynst vel til að finna fötluðu fólki störf á almennum vinnu-markaði.
Ýmis stoð-þjónusta er fyrir hendi.
Veik-leikar
Of margir aðilar sjá
um þjónustu við fatlað fólk. „Kerfið“ er of flókið og ábyrgðin óljós.
Þjónustan
þarf að vera
heild-stæðari og
sveigjan-legri
og miðast við þarfir hvers og eins.
Í þjónustu
við full-orðið fólk þarf að virða betur sjálf-ræði og áhuga-svið þess.
Starfs-manna-velta er of mikil.
Fjöl-breyti-leiki í
þjónustunni
þarf að vera
meiri.
Fjár-magn vantar,
meðal annars
til
þróunar-verk-efna og
rannsókna.
Stuðning skortir við
foreldra
þegar fatlað barn
fæðist.
Bið-listar eru of langir
eftir
margs konar
þjónustu.
Enn þá eru reknar
al-tækar
stofnanir og
herbergja-sambýli.
Fólk á vinnu-stöðum fatlaðra nýtur ekki sömu réttinda og annað launa-fólk.
Aðal-markmið fyrir árin 2007-2016
Árið 2016:
Búi allt fatlað fólk við sömu lífs-kjör
og
lífs-gæði og aðrir
Íslendingar.
Verði fag-leg þekking og færni starfs-fólks á Íslandi
eins og best gerist í Evrópu.
Verði gæði þjónustunnar eins og best gerist í
Evrópu.
Mark-mið á einstökum mála-sviðum
Almennt
Á árunum
2007-2009 á að breyta lögum og
reglu-gerðum í
samræmi við þessa skýrslu.
Á árunum
2010-2011 verði megin-hluti þjónustu við fatlaða kominn til
sveitar-félaga.
Heimili og
búseta
Árið 2010 búi
flest fatlað fólk í þjónustu-íbúðum eða á eigin vegum, hvort sem það þarf lítinn eða mikinn
stuðning.
Fatlað fólk eins og
aðrir velji sjálft hvar það býr
og með hverjum.
Hús-næðið
sé almenn eignar-íbúð,
leigu-íbúð
eða sérstök þjónustu-íbúð í almennu íbúdar-hverfi.
Einstaklings-bundnum
þörfum
íbúa sé mætt.
Atvinna og
hæfing
Réttur fatlaðra
á vinnu-markaði verði hinn sami og annarra lands-manna.
Allt fatlað fólk
fái tæki-færi til atvinnu eða annarra verka í samræmi við áhuga, styrk og hæfileika.
Ríki og
sveitar-félög hvetji vinnu-veitendur til að ráða fatlað fólk til vinnu og móta sér stefnu í þeim efnum.
Réttar-staða, réttinda-gæsla
og sjálfs-efling
Skoðað verði hvort
rétt sé að skilgreina jafn-réttis-hugtakið þannig að það nái einnig til jafn-réttis fatlaðs og ófatlaðs
fólks.
Með lögum þarf
að tryggja öfluga og virka réttinda-gæslu.
Fólki verði gert
eins auðvelt og hægt er að fylgja eftir réttindum sínum og geti haft áhrif á allar ákvarðanir sem teknar eru því
viðkomandi.
Settar verði reglur um
nauðung og þvingun.
Fötluðu fólki
verði gefinn kostur á eigin tals-manni til að gæta
hags-muna sinna
Ákvarðanir sem
varða fatlað fólk verði ekki teknar nema í sam-ráði við það sjálft.
Fatlað fólk
fái fræðslu um réttindi sín og skyldur og taki þátt í allri
umræðu um sín
mál.
Börn
og fjölskyldur
Ábyrgð á
þjónustu við fötluð börn og
fjölskyldur þeirra
sé sam-hæfð hjá einum þjónustu-aðila í heima-byggð í sam-ráði við fjölskylduna.
Þegar
þroska-röskun barns kemur í ljós skal þjónustu-aðili hafa frum-kvæði að því að kynna foreldrum hvaða þjónusta
og stuðningur þeim býðst.
Í árs-lok 2008
verði bið-tími vegna greiningar ekki lengri en
6 mánudir og ekki lengri
en 3 mánudir
fyrir börn á
aldrinum 0-6 ára.
Á árunum
2008-2010 verði komin greiningar-teymi út um allt land og að-gangur greiður að frum-greiningu í öllum lands-hlutum.
Stuðnings-þjónusta við fötluð börn og fjölskyldur þeirra verði bætt.
Fötluðum börnum
verði tryggð heils-dags-þjónusta með viðveru eftir skóla-tíma og í skóla-hléum.
Fatlað fólk
njóti almennrar
félags-þjónustu og
heil-brigðis-þjónustu. Auk þess sé í boði öflug sértæk sál-fræðileg ráðgjöf,
félags-ráð-gjöf,
þroska-þjálfun og iðju-þjálfun.
Lið-veisla til
frí-stunda og
fjöl-breytileg
ferða-þjónusta verði í boði.
Á árunum 2006-2010 verði þjónusta fyrir fólk með geð-fötlun full-nægt.
Í
íbúðar-húsnæði með
sam-eiginlegu rými eigi
hver íbúi kost á því að halda sjálf-stætt
heimili með nægi-legu
einka-rými.
Velji fólk að
búa með öðrum
getur það valið
sér
sambýlis-fólk.
Frekari lið-veisla
verði aukin verulega á næstu þremur árum.
Þróuð verði lið-veisla sem notendur stjórna og velja sjálfir starfs-fólk.
Stuðningur við
fatlað fólk til atvinnu-leitar og
atvinnu-þátttöku verði þar sem aðrir lands-menn fá slíkan stuðning.
Starfs-þjálfunar-stöðvar og
hæfingar-stöðvar
verði í nánum tengslum við almenna
vinnu-staði.
Atvinna með stuðningi
(AMS) og
starfs-endur-hæfing
verði efld á næstu 2 til 3 árum.
Hægt verði að fá fjár-hagslegan stuðning til náms og til að skapa sér sjálf-stætt
starf.
Fatlað
fólk eigi greiðan aðgang að hvers kyns upp-lýsingum um það sjálft og réttindi sín.
Fatlað fólk eigi
rétt á aðstoð við
að þekkja
réttindi sín og láta í ljós skoðanir sínar
Skýr
ákvæði verði um réttinda-gæslu fyrir þá sem eiga erfitt með að meta hvort og hvenær réttur er brotinn á
þeim.
Mótun við-horfa
Nokkuð áberandi er
viðhorf með-aumkunar til fatlaðra. Með fræðslu þarf að leið-rétta það og styrkja stöðu fatlaðs fólks sem jafningja annarra
í
sam-félaginu.
Unnið verði skipu-lega
að því frá árinu 2007 að kynna mál-efni þeirra sem búa við fötlun.
Fatlað fólk
verði eins oft og hægt er sjálft tals-menn í málum sem varða það sjálft. Frá árinu 2007 verði haldin nám-skeið til
að auka
getu þeirra til
þess.
Fatlað
fólk eigi eins og aðrir kost á fjölskyldu-lífi hver sem fötlun þess er.
Ráð-gjöf og stuðningur við
sein-færa foreldra verði til reiðu eftir þörfum.
Texti þessa bæklings er unnin upp úr
saman-tekt og helstu niður-stöðum
Stefnu-mótunar
félags-mála-ráðu-neytisins
Mótum fram-tíð, þjónusta við fötluð börn og full-orðna 2007-2016.
Bæklingurinn var unnin af
Friðriki Sigurðssyni, fram-kvæmda-stjóra Land-samtakanna Þroskahjálp og
Nínu Kjartansdóttur, þroska-þjálfa-nema veturinn 2007.
Land-samtökin Þroskahjálp 2007
Það verði í sam-ráði og
sam-vinnu
við hagsmuna-samtök fatlaðs fólks og aðstandenda þess.
Komið
verði á vef-svæði þar
sem eru
spjall-rásir og
upp-lýsingar um fatlanir.